opr. dr Tomasz Nowicki, mgr H. Nowicka (e-mail)
Żurawina błotna (Oxycoccus palustris)
RODZINA: Wrzosowate, Ericaeae
Krzewinka o płożących się, cienkich i delikatnych łodyżkach do 1 m dług.; liście drobne, zimotrwałe, jajowato-eliptyczne, brzegiem podwinięte, z wierzchu zielone, spodem sinobiałe;
kwiaty na długich szypułkach po 2-3 na szczytach gałązek; kielich 4-łatkowy; korona prawie do nasady 4-dzielna, o łatkach różowych, w dół odwiniętych; pręcików 8; słupek 1;
owocem jest soczysta kulista jagoda, dojrzała ma kolor czerwony, średnicę do 1,5 cm.
Występowanie:
pospolita na mokradłach – w Polsce na torfowiskach wysokich i przejściowych w przeważającej części niżu; prawie cała Europa Środkowa i Północna, Ural, Syberia, Azja Wschodnia, Kamczatka, Aleuty, północna część Ameryki Północnej, Grenlandia.
Podobne gatunki:
Żurawina wielkoowocowa (ż. amerykańska – O. macrocarpus) o owocach podobnych do ż. błotnej, lecz sporo większych — do 2 cm średnicy, która jest uprawiana od prawie 200 lat w Ameryce Półn.
Używane części rośliny:
cenne składniki zawarte są w dojrzałych jagodach, zebranych po przemarznięciu – na przetwory (soki, sosy, nalewki, galaretki i kisiele).
Zbiór i przechowywanie: można zbierać je późną jesienią (koniecznie po przymrozkach) lub zimą, jako że doskonale czują się przysypane warstwą śniegu, choć znawcy twierdzą, że najlepsze są żurawiny zrywane na wiosnę ? tak zbiera się je z poduch mchu w Rosji, gdzie są bardzo popularne (klukwa). Ponieważ żurawiny się prawie nie psują, można je przechowywać nieomal przez całą zimę, najlepiej w wodzie.
Składniki:
woda: 87,3 %, tłuszcze: 0%, białka: 0,35 %, węglowodany: 9,9 %
Witaminy (mg/100 g): B1: 0,03 mg, B2: 0,02 mg, C: 11 mg, karoten: 0,004 mg
Minerały (mg/100 g): sód: 1,76 mg; potas: 90,0 mg; magnez: 7,2 mg; wapń 14,4 mg; fosfor: 9,87 mg; żelazo: 0,86 mg; jod.
DZIAŁANIE:
Oprócz witamin żurawina zawiera antocyjany chroniące przed wolnymi rodnikami (wolne rodniki w organizmie powodują degradację DNA i są przyczyną starzenia się organizmu). Antocyjany są jednak nietrwałe i wrażliwe na długi czas obróbki w wysokiej temperaturze (dlatego starajmy się tak konserwować żurawinę, aby ich pozostało jak najwięcej).
Żurawina pomaga na nadciśnienie i choroby serca. Sok z tego owocu podnosi poziom tzw. dobrego cholesterolu, obniżając jednocześnie poziom złego.
Duża zawartość antyoksydantów w owocach może pomóc w walce z nowotworem i cukrzycą.
Żurawinę zaleca się przy chorobach skóry, szczególnie grzybiczych.
Jest pomocna w leczeniu oczu (choroby siatkówki), w leczeniu infekcji układu moczowego i nerek.
Żurawina pomaga zapobiegać próchnicy, chorobom dziąseł i przyzębia. Zawartość czerwonych owoców chroni zęby, tworząc powłokę utrudniającą osiadanie bakterii na szkliwie i chroniąc dziąsła przed infekcjami.
Dzięki zawartości błonnika niewielkiej kaloryczności żurawina odtruwa organizm, reguluje przemianę materii, wspomagając odchudzanie.
W polskiej medycynie ludowej żurawina stosowana jest dla słabowitych dzieci i dla chorych na wątrobę.
W Rosji kliukwa nie tylko leczy dolegliwości pęcherza, ale też stosowana jest na pobudzenie działania trzustki.
W Ameryce żurawina zalecana jest na wszelkie choroby układu moczowego, nerek, pęcherza, ale też zapobiegawczo przeciw tworzeniu się kamieni nerkowych u osób ze skłonnościami do kamicy.
Przeciwwskazania:
rzadko spotykane przedawkowanie może nastąpić dopiero po wypiciu powyżej 3 litrów czystego (nie rozcieńczonego) soku żurawinowego, co jest mało prawdopodobne. Jednak gdyby do tego doszło, może zaszkodzić nerkom z powodu zwiększenia ilości szczawianów w organizmie, co może przyczynić się do zaczątków kamicy nerkowej.
PRZEPISY
Nalewka
Składniki:
- 1 kg żurawiny
- 1 l czystej wódki
- 1 l spirytusu 70%
- 0,7 kg cukru
- 1 szkl. wody
- 1 łyżka miodu
Sposób przygotowania:
Owoce żurawiny zmiksować, włożyć do słoja, zalać wódką i odstawić na 2 tygodnie.
Potem przecedzić nalew przez złożoną gazę. Dodać cukier rozpuszczony w gorącej wodzie i schłodzony. Wlać spirytus, dodać miód i wszystko zamieszać. Rozlać do butelek i odstawić na co najmniej miesiąc.
Nalewkę trzeba kilka razy przefiltrować, ponieważ na dnie tworzy się osad.
Sok z żurawiny mało słodki
Składniki:
- 1 kg żurawiny
- 150 g cukru
- 1 l wody
foto sxc.hu
Sposób przygotowania:
Żurawinę umyć i przepuścić przez sokowirówkę. Można też zmiksować i przecedzić przez drobne sito.
Otrzymany sok przelać do garnka, dodając cukier i wodę. Podgrzać do około 80°C, mieszając, by owoce nie przywarły do dna.
Gotowy sok rozlać do butelek, ostudzić i szczelnie zamknąć.
Galaretka żurawinowa
Składniki:
- 1 kg żurawin
- 1 kg cukru
Zdrowe, nie przejrzałe żurawiny przebrać, umyć, przesypać w rondlu cukrem. Postawić na ogniu, zagotować, odstawić i znowu zagotować, powtarzając tę czynność 3-4 razy. Można też powtórzyć smażenie na drugi dzień i wówczas zwykle wystarczy tylko raz je zagotować.
Jeśli kropla kapnięta na talerzyk nie rozpływa się, można galaretkę rozlać do słoików, zamknąć je, odwrócić do góry dnem i przykryć kocem lub kołdrą do wystudzenia (tzw. sucha pasteryzacja).
Chutney żurawinowy
Składniki:
- 2 szklanki żurawin (świeże lub z przetworów)
- 1/2 szklanki miodu
- 1/4 łyżeczki mielonych goździków
- 1/4 łyżeczki mielonych orzechów włoskich
Połowę żurawin zmiksować i przelać do salaterki. Powtórzyć to z pozostałymi żurawinami, dołączając wszystkie składniki. Dolać do salaterki – i gotowe!
Podawać do wieprzowiny, wołowiny, siekanych kotletów itp.
Sos żurawinowy z chrzanem
Składniki:
- 1 szkl. dżemu z żurawin (mogą być świeże albo konfitury lub galaretka)
- 1/2 szkl. utartego chrzanu
- 1 łyżka musztardy
- kwaśny sok np. z cytryny, porzeczek, żurawin itp. (ew. szczypta kwasku cytrynowego)
- sól i cukier do smaku
- ew. 1/2 szkl. lub 1 szkl. czerwonego wina wytrawnego
- ew. skórka z 1 pomarańczy
Musztardę ucierać z żurawinami, a potem z chrzanem. Doprawić do smaku.
Można też dodać pół do 1 szklanki czerwonego wina oraz drobniutko posiekaną skórkę z pomarańczy.
Podawać do zimnych mięs i wędlin, ale też do parówek na gorąco, grillowanej kiełbasy itp.
Bibliografia i linki źródłowe:
- Gumowska, Irena – Owoce dziko rosnące, Wydawnictwo WATRA, wyd. I, Warszawa 1984
- Podbielkowski, Zbigniew – Słownik roślin użytkowych, PWRiL, wyd. VI, Warszawa 1989
- Seneta Włodzimierz, Dolatowski Jakub – Dendrologia, PWN, wyd. III, Warszawa 2000
- Zbiorowe p/red. Alicji i Jerzego Szweykowskich – Słownik Botaniczny, Wiedza Powszechna, wyd. I, Warszawa 1993
- Polki.pl
- Wikipedia
- Senior.pl